History of iba Zambales Kasaysayan Tagalog ✍️

 🏛️ Kasaysayan ng Iba, Zambales

Ang Iba ay unang tinawag na Paynawen, isang maliit na nayon na itinatag ng mga Recollect na pari noong 1611. Dahil sa mga panganib ng pag-atake ng mga pirata, ang mga naninirahan ay paulit-ulit na lumipat hanggang sa tuluyang nanirahan sa pampang ng Ilog Bancal, kung saan nagtayo ng kuta bilang depensa.

Noong 1860, ipinasa ang pamamahala ng bayan sa mga Dominicanong pari. Wala nang eksaktong tala kung kailan ito pinangalanang Iba, ngunit pinaniniwalaang nagmula ito sa isang alamat tungkol sa prutas na “Iba” (sour fruit). Ayon sa kwento, isang Espanyol ang nagtanong sa mga katutubo tungkol sa pangalan ng lugar, ngunit dahil sa hindi pagkakaintindihan ng wika, ang akala ng mga katutubo ay tinatanong ang pangalan ng kanilang kinakain—kaya’t sinagot nila: “Iba… Iba… Iba!”. Simula noon, iyon na ang naging pangalan ng bayan.

Ang mga unang nanirahan dito ay ang mga Zambal, isang pangkat-etniko mula sa lahing Malay na nagmula umano sa Celebes. Itinaboy nila ang mga Aeta patungong kabundukan at dito nagsimulang maitatag ang kanilang mga pamayanan. Kalaunan, sinundan sila ng mga Tagalog at Ilokano na nanirahan sa timog bahagi ng lalawigan at naghalo sa mga Zambal sa pamamagitan ng pag-aasawa.

---

🏠 Iba bilang Kabisera ng Zambales

Sa paglipas ng panahon, ang kabisera ng Zambales ay ilang ulit na inilipat sa mga bayan ng Masinloc, Sta. Cruz, at Iba, ngunit dahil sa estratehikong lokasyon nito, ang Iba ang tuluyang naging permanenteng kabisera ng lalawigan.

Isa sa mga makasaysayang pangyayari ay noong Agosto 28, 1901, nang ideklara ng Ikalawang Komisyong Pilipino sa pangunguna ni William Howard Taft ang opisyal na pagkakatatag ng Lalawigan ng Zambales sa St. Augustine Cathedral – isang simbahan na itinayo noong 1700 mula sa coral at limestone.

---

⚔️ Panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Noong Disyembre 8, 1941, binomba ng mga Hapones ang Iba Airfield, na nagdulot ng malaking pinsala sa mga sibilyan at pwersang Amerikano. Nang sumakop ang mga Hapones, nagtayo sila ng garrison sa Poblacion ng Iba.

---

🏘️ Paglago ng mga Barangay

Noong una, ang Iba ay binubuo ng 45 sitios, 8 barrios, at 1 poblacion. Sa bisa ng Republic Act No. 3590 (Hunyo 22, 1963), ang mga barrios ay opisyal na kinilala.

Noong Oktubre 1974, sa ilalim ng Presidential Decree Nos. 86 at 86-A, hinati ang poblacion sa 6 na zonal districts, at ang mga sitios ay isinama sa kanilang mga ina-barangay.

---

⛪ Diocese of Iba

Dumating ang pananampalatayang Katoliko sa lugar noong 1607, sa pangunguna ng mga Recollect missionaries ng Order of St. Augustine. Itinatag nila ang mga unang sentro ng pananampalataya sa Subic, Masinloc, Sta. Cruz, Iba, at Cabangan.

Ngunit noong Rebolusyon ng 1896, maraming simbahan at kumbento ang nawasak, dahilan upang humina ang Katolisismo at lumaganap ang Aglipayan Church.

Noong 1928, sa paanyaya ng Arsobispo ng Maynila Michael J. O’Doherty, pumasok ang mga Divine Word Missionaries (SVD) upang muling buhayin ang pananampalataya sa Iba at karatig-bayan.

Noong 1951, inilipat ang pamamahala sa mga Columban Fathers, at noong Oktubre 18, 1955, opisyal na naitatag ang Prelature of Iba, na naging Diocese of Iba noong Nobyembre 15, 1982.

---

👨‍🏫 Mga Kilalang Taga-Iba

Dr. Eduardo Quisumbing – kilalang siyentipiko sa larangan ng Botany; nakilala sa internasyonal dahil sa pag-aaral ng mga halaman at miyembro ng American Fisheries Society.

Marcelo Acayan – kauna-unahang magsasakang nakapagtala ng 92 cavans ng palay mula sa isang ektarya noong 1953.

Capt. Evaristo Escusa – ginawaran ng Military Commendation Ribbon dahil sa anti-bandit operations sa Sulu.

Capt. Conrado Yap – isa sa mga sundalong lumahok sa Philippine Expeditionary Forces to Korea (PEFTOK).

Pamplona

 – Schools Division Superintendent na nagmula rin sa Iba.

Cabre Tv 👉Watch this video History of iba Zambales Kasaysayan Tagalog